Eu, Galicia, e a nación (II)

Saín de Galicia unha semana antes de ter cumpridos os dezasete anos, unha madruga, aínda noite, fría, a madrugada máis fría de cantas gardo memoria. Xa van máis de trinta e catro anos desde aquela e aínda sinto aquel frío xeándome a alma, arrefriando aquel ollar que todo o abarcaba, de cando o mundo aínda era grande... Era aquel o frío que xurde cando a morna chama da nación se apaga perante a realidade da distancia, de tódalas distancias, desprendendo un manto de escuridade sobre a esperanza. Pero a luz, sabia e audaz navegante das escuridades, allea aos ruídos temporais, indiferente a tódalas distancias, vive na infinidade do espazo, acochada na realidade da súa propia eternidade, mesmo despois de extinguirse a chama. Daquela, o único referente no mundo que eu tiña do mundo era a miña bisbarra. O mundo, a nación, o gran referente da miña existencia atopábase (atopase) entre as rías de Arousa e Noia e Muros, nunha parroquia recostada nas costelas do Barbanza; seus pés refrescados polas augas vigorosas do Atlántico. Pasaron os anos... Por cada un que vivín no país xa van máis de dous fóra. E, con todo, cando miro nos adentros a repasar os apuntes de quén eu son, atópome con que a esencia do meu ser, a armazón que sustenta a miña identidade, segue ancorada a unhas terras enganchadas a unha montaña abrigada por dúas rías nas tépedas costas da Galicia.

Non hai dubida que Galicia é o gran referente da miña vida e mailo sustento da miña identidade, norte de tódolos meus camiños e fonte dos máis dos meus pesares. Eu penso que tanto amor a unha terra e a unha xente e a unha fala, a unha maneira de ver o mundo, a un ronsel que se esvaece na distancia..., a unha esperanza peregrina rescatada polos soños dos que capitular non saben, pódeselle chamar nación.

Pero hai máis. Sempre hai máis... Nos máis de trinta anos en Nova Jersey, no persoal, houbo de todo: fun estudante, veciño, compañeiro de traballo; en fin, de todo algo. Tanto nos anos universitarios coma nos traballos – ía dicir coñecín; ¡qué ía coñecer! – cruceime, nos vieiros recen nados, con rusos, polacos, húngaros e rumanos, algún que outro inglés e irlandés, e un longo etcétera de xentes credos e nacionalidades. Non atopei vestixio algún de nexo nacional con ningunha das xentes desas patrias, non compartimos nin sequera as pegadas. Nin cos irlandeses, e iso que seica hai unhas herdanzas celtas; pode ser, pero (na miña experiencia) cadaquén toca ao compás da percusión do latexar do corazón da súa terra. Non obstante, si atopei o manancial de onde emana a nación: no amor ao propio; mais nunca, endexamais, no odio ao outro. E, si, atopei claras pautas de nación alén do máis inmediato. Atopeinas na conexión e solidariedade claramente manifesta nos andaluces, leoneses e asturianos, manchegos ou valencianos, e tamén nalgúns iberoamericanos e portugueses, e aínda, en certa medida, nos italianos. Lémbrome, coma se fora hoxe, cando nunha pizzería no sur de Nova Jersey o amable pizzeiro, de gorxa fonda extravertida, case mariñeira, se percibiu de que eu e maila muller falabamos en algo entrañablemente familiar (galego coloquial), e soltou aquel grito exclamación pregunta ¿españolo!, ou algo así. Contesteille que si, que eramos de España. O ambiente mudou, de súpeto, xa eramos familia e aínda non habiamos compartido nin os nomes. Aqueloutros clientes de moitos días seguían sendo clientes de moitos días, nós xa eramos da casa. Preguntoume de que parte de España. Cando, Galicia, lle contestei, gritoume: ¡galiciano! Mirounos con obvia e espontánea alegría mentres nos dicía algo así como españois e italianos eramos “la mesma cosa ...”; el tamén apreciou os indicios diso que demos en chamar nación. Non serei eu quen de suxerir a restauración do Imperio Romano, nin a reintegración e oficialidade do latín; aínda cando, nestas épocas de memoria histórica e outros descamiñados, restaurar os nomes da Bética e maila Hispalis non me houbera desagradado nada. En fin, simplemente falo do vivido, que ao fin e ao cabo se alguén cre que dalgunha outra cousa se pode falar cun mínimo de autenticidade, vive moitas veces nos desnortes do engano.

Para min está claro que Galicia é nación, dimo nada menos que a flor recorrente de cada primavera, e sóbranme tódolos argumentos históricos, xa nin falar dos antropolóxicos e esoutros eruditos disparates dos que cren saber algo máis cás voces primordiais residentes na conciencia colectiva deste pobo que somos nós. Pero, a partir desa afirmación, e sempre como primeiro argumento recorrendo á infalibilidade do amor, profeso que o roce que tiven coas xentes do conxunto do Estado, esclareceume, máis alá de toda dúbida, que con eles tamén abrigo sentimentos propios de nación (quizais os que non viviron esta vida da emigración lles custe un pouco entendelo, e mesmo presintan no afirmado algo así coma unha contradicción. Sonche cousas do frío. O frío da diáspora fainos moi receptivos á calor..., á fraternal calor que atopamos nas xentes das outras Comunidades que connosco comparten o Estado, e aínda tamén naquelas nas que coinciden as máis humanas das afinidades).

Para min está sobradamente claro que a nación non é monolítica, nin unha conveniencia temporal, nin unha normativa fiscal, nin catro anaquiños de tella escaravellados nun castro calquera, e aínda moito menos unha simple tribo que aprendeu a pescar. A nación é moito máis. E é cada día máis. Galicia está chamada a ser cada día máis. E é aí, nese constate medrar, nesa xerarquía dinámica do ser (ser aquí sen renunciar a ser aló, ser aló sen renunciar a ser de aquí) onde a nación se reafirma con toda a súa gloria e adquire todo o seu significado.

O prezo dun miserable: 15.000 €

Houbo xuntanza no parlamento do país. En debate, a hipocrisía. Os resultados, os de sempre: o bandullo sempre gana. O prezo dun miserable seguen sendo 15.000 €.

Vivimos épocas de crise. Nos días que corren, aqueles 15.000 € anuais da vergoñenta lei de altos cargos serían aceptados como un soldo moi respectable por calquera dos xa máis de dous centos mil galegos que están no paro, e cuxas familias sofren o impensable; pero non, que va!, hai bandullos moito máis cheos que reclaman eses cartos. E reclámanos con unanimidade parlamentaria –por falta de legalidade non sexa a cousa -. Cheos están eses bandullos de moitas cousas, ningunha delas tan salientable coma a soberbia infatigable, a avaricia desaforada, e un brutal desprezo á sociedade. Velaí o elitismo depredador, punto de encontro, común denominador. Non hai dereitas nin esquerdas, galeguistas ou españolistas –todo iso é música de fondo, distracción organizada, simple comida lixo para as mentes débiles -, en Galicia a política de partidos segue sendo un tributo máis á proverbial hipocrisía. A unanimidade parlamentaria non deixou marxe de dúbida; hai o que houbo toda a vida: a insaciable pantera.

Nós, no que atinxe ao elitismo depredador, non damos feito. Das moitas e diversas faces desa maledicencia tocounos a máis ruín, a máis insidiosa e cruel, quizais a única que é verdadeiramente paradigmática da traizón: o caciquismo. Nalgúns anacos do país (Ourense, por exemplo) a xuventude xa nin se molesta en presentarse a oposicións se antes non acadan a beizón dos padriños das mafias que controlan o poder. E ao caciquismo depredador de sempre agora engádenselle as mafias da cocaína, dos puti-clubs, e do ladrillo (se é que non son simples Capítulos da mesma caciqueirada, que o son). Todas elas ao abeiro das mafias políticas dos chamados Partidos (alomenos a nivel municipal e aínda nalgunhas deputacións, autenticas mafias organizadas), que fan da nosa sociedade probablemente a máis corrupta de occidente, tamén a máis decadente, e, por ende, a máis afastada dos valores do Servizo Civil. Valores, estes, que nas sociedades onde son percibidos e aceptados como parte da orde natural, garanten ética, transparencia, civismos, desenvolvemento sostible e, pois claro, un sistema educativo satisfactorio (piar de sustento de toda sociedade, sementeira de todo o susodito).

Apesares da monumental desfeita sempre houbo un algo de esperanza, uns fiíños de luz que aínda nos peores dos momentos nos falaban dunha senlleira faísca, case imperceptible, pero sabiamos que non todo estaba reducido a simples chamizos, que estaba alí, e que nela se gardaba toda a forza da fogueira. Ou sexa, os que críamos nunha Galicia diferente nunca estivemos completamente desamparados: quedábanos a esperanza dun cambio. E o cambio chegou. Acadamos un goberno progresista, mais aínda así o bandullo puido máis cá razón, e o Parlamento de Galicia, fiel ao ronsel dos anos déspotas, posuído pola forza da endogamia e intoxicado pola egolatría do nepotismo, burlouse da sociedade con descaro alleo: pluses de 15.000 €, namentres os asunto urxentes: a rapina caciquil, a desfeita urbanista, o caos no sistema educativo, a apoloxía puntual semanal ao alcoholismo, abandonados á deriva; a unanimidade parlamentaria estaba reservada para os grandes temas, tales como garantirlle 15.000 € dos contribuíntes a xentes que se ofreceron voluntarios a ocupar os cargos que ocuparon, que se tanto estres e precariedade económica lle traían, tiñan que ter a decencia de non aceptalos. Ou sexa, a unanimidade parlamentaria que corresponde ás grandes ocasións, aquelas que se gardan para os momentos históricos chamados a decidir as cousa transcendentes, as mesmas que marcan os destinos e labran as historias dos pobos, reservada para os reclamos do bandullo. Con todo, foi útil esta unanimidade parlamentaria, axudou a aclarar as cousas. E as cousas sempre deben andar claras. E claro quedou, dabondo, que na nosa sociedade, capitulando ás mañas inculcadas, o plus de 15.000 €, tan necesario para engordar os bandullos miserables, reclamaba, e acadou,, unanimidade parlamentaria.

Eu, Galicia, e a nación

O máis grande legado de calquera cultura é ela mesma. Sobrevivir as tormentas e marusías dos invernos dos tempos, e seguir aquí, esa é a máis indisputable proba da súa singular existencia, a confirmación máis inequívoca da súa determinación a ser. Iso, si, é un legado. E invernos houbo –incontables- que descenderon as súas inmisericordes chumbadas sobre Galicia, aniquilando xeracións enteiras da súa poboación, reducíndoa á imaxe viva –paradigmática- da desolación. Mais Galicia, magoada e ferida, capaz –contra toda lóxica- de sobrevivir o colonialismo interno, manifestado no esmagante criminal nepotismo caciquil e nas noxentas vulgaridades e oprobio da endogamia, segue, e afirmase, sempre vella e recen nada, coma unha ansiada primavera despois doutra mal lograda.

Eu, que celebro como un ben común a existencia de España (e fago esta aclaración para evitar calquera politización deste intre de emoción que me levou a enforcar a alma sobre a palabra), postúlome dúas preguntas, e soamente dúas porque non me fan falta máis. Unha: ¿que sería da miña identidade se España fose desanaquizada, e cada unha das Comunidades que a constitúen tiveran que continuar por separado? Lamentaría, con verdadeira dor e tristeza, a perda do Estado -moito máis ca un Estado- que valoro, amo e aprecio, na máis sincera, humilde, e fraternal das solidariedades, pero a miña identidade, fornada nas lareiras galegas, ancorada desde o fondo dos tempos aos eidos galicianos, seguiría indemne. Dúas: ¿que sería da miña identidade se Galicia fose desanaquizada, eliminada como ente cultural, e os seus anacos abandonados á deriva? Moito. ¡E qué tanto! A miña identidade deixaría de ter os referentes indispensables para subsistir, perdería a áncora de amarre que a suxeitar ao mundo do indemne. En vistas a iso, ¿onde han quedar as dúbidas da miña condición nacional cultural galega? ¿Son español? Si; por historia, e algo máis. Contesto con agrado afirmativo esa pregunta, pero iso porque teño moi clara a miña identidade galega e non sei ser español de ningunha outra maneira, nin andar polo mundo con ningunha outra referencia. Ser galego, plenamente galego, non é un enfrontamento a ninguén nin un rexeitamento de nada, é unha simple afirmación do ser na súa forma máis plena humilde solidaria e humana.

Con todo, definir unha nación no é nada fácil. E cando for fácil xa sabemos que non estamos ante unha nación; como moito, ante unha tribo homoxénea baleirada do toda dinámica e complexidade social onde todos berran ó mesmo tempo e sacoden o rabo arredor da mesma fogueira, ou, quizais, ante unha singular banda de chimpancés que aprenderon a cazar formigas. A nación é moito máis. Ten que ser moito máis. Nós somos moito máis.

Nunha nación hai lendas e memorias nas vilas e aldeas, nas brañas e nas leiras, nos soutos e devesas que ningún libro de historia puido documentar, hai ecos permanentes nas ladeiras da conciencia onde as voces primordiais nunca se han silenciar, hai esas outras cousas, nas corgas e vereas, nas rúas e vieiros, nos ecos dos outeiros, imposibles de explicar. E hai, tamén, na alma do que espera, unha torre xigantesca cos reclamos dun pombal. A nación desaparece cando o punto de encontro é o odio ao outro; cando os filósofos, ¡en balde!, a tratan de abstraer, e os antropólogos, aínda máis en balde, a tratan de catalogar. E transformase nunha indignidade cando é reducida a unha normativa fiscal; nunha inmundicia cando a mediocridade dos políticos megalómanos entre farras e comedelas, RHs, ADNs, ou outros tamaños desvarios, a tratan de monopolizar; nunha gaiola destructiva cando é reducida á repugnante dinámica do nós contra eles. Pero atopase, doce e apracible, vella e recen nada, cando hai un referente inesquecible, un espazo mental insubstituíble, unha adega para o espírito..., unha palabra para sentila. Aí, si, sabemos que hai nación. Os intentos máis eruditos de definila exclúennos aos que con máis paixón a sentimos, por iso, entre o desprezo e a indiferenza, deles fuximos. E abrazados as herdanzas seculares que descansa nas lareiras impertérritas da aldea metafísica, absorbémola na espontaneidade que só o amor abriga.

Galicia é, existe no tanxible e no intanxible, no máis definible é no máis imposible, no máis diáfano e no máis abstracto... indefectible, no corazón dos que a sentimos. A iso, penso, lle podemos chamar nación.