A Lei de Transparencia da Xunta

(Con motivo do cuarto aniversario da Lei 4/2006, do 30 de xuño, de transparencia e de boas prácticas na Administración pública galega)

Andamos de aniversario. Nestas datas cúmprense catro anos da morte daquela lei de transparencia da Xunta. Morreu o mesmo día en que naceu. Non tivo enterro ni cabodano, nin pais, amigos ou veciños que a relembraren. Todos a deron ao esquezo, coma a un deses parentes que case tódalas familias temos que por moi lonxe que se vaia nunca se ha ir lonxe abondo. Esquecida, pois, por todos, quizais porque o seu destino foi o vertedoiro onde se envorcan as leis inservibles e placebicas, feitas para que aldea se sinta lista e espabilada namentres os voitres de sempre continúan ao axexo da carnaza. E como non teño nada novo que engadir, nin ansias de gardar silencio, reproduzo aquí este meu artigo que data do 22 de xaneiro do 2006. E contábao eu daquela así:

Deixounos dito Franklin D. Roosevelt que ao único que lle temos que ter medo é precisamente ao medo. Se me atrevo a parafrasear, eu diría que superar o medo ao medo é unha garantía de futuro. Certo, Roosevelt faláballe á sociedade estadounidense – arestora non no mellor momento da súa extraordinaria historia - cuxa posición no mundo, para o mellor e para o peor, coñecémola todos (limitémonos a dicir que de alí, malia os defectos todos cantos lle queiramos atribuír, ninguén emigra; sendo iso o primeiro indispensable para a sobrevivencia de calquera país: ofrecer as condicións mínimas que propicien a retención voluntaria dos seus cidadáns). Á galega, ou non lle fala ninguén, ou ninguén escoita. Eu sospeito que sofre bastante do primeiro mal; do segundo moito máis. Ámbolos dos atributos propios de pobos que perderon o espírito de resistencia e o sentido de propósito; ou sexa, pobos esquecidos do ser pobo, cuns lideres entregados a un afán hedonista mentres o país se suicida.

Nun incomprensible revés da razón, en Galicia o único que non ten medo é a insaciable pantera, fonte da súa decadencia; os demais, todos paralizados polo medo. Medo disfrazado de modernismo, de progresismo, de pasotismo, e un interminable feixe de ismos. Medo, o peor dos medos, o que non lle queda nin sequera valor suficiente para recoñecer que ten medo. Medo, esa única arma de destrucción masiva “Made in Galicia” de alcance calculable e destrucción progresiva na dinámica da conveniencia e na constante do tempo.

E así chegou (a un país aplastado polo nepotismo, desangrado polo caciquismo, cun peso demográfico acariciando a irrelevancia, con case a metade da súa poboación alén das súas fronteiras), con tanto atraso como medo, a Lei de Transparencia da Xunta. Chegou placebica, retórica, inconsecuente, como se de Suíza se tratase -quen pense o contrario que reflexione sobre o feito de que, moi convenientemente, non se dixo nin unha palabra acerca de poderes retroactivos -. ¿Que futuro lle podemos augurar? En fin, benvida sexa, e esperemos que atope un cornecho na nosa cultura onde se poida albergar á espera de mellores primaveras nas que, por fin, poida florecer. Polo de agora, quen espere algo desta lei, non incorre na inxenuidade, ¡profesase un imbécil!

Esta lei vai obrigar aos altos cargos a dar conta do seu patrimonio - elemento ineludible en calquera democracia, mesmo, presencia impertérrita nas institucións dos pobos que perciben a democracia como parte natural da súa existencia -. Saúdo o nacemento desta lei, saúdoa porque e necesaria. Pero saúdoa desde a febleza do seu espírito, na que renuncia a xustiza para os crimes xa cometidos.

Penso que o goberno galego sentiu que non podía facer máis; pero non deixa de ser inconcibible que unha lei de transparencia, unha lei de reclamos de honradez e ética, unha lei que procura garantir a paz social, non poida ser aprobada por unanimidade e con poderes retroactivos. Si, retroactivos. Os crimes contra humanidade nunca foron doados a ser prescritos, por ningunha lei, en ningunha democracia (cando o roubo e a espoliación levan a destrucción dun pobo xa non se pode falar de simple apropiación indebida). Non abonda con deixar de espoliar e de destruír, hai que restituír. Se somos un pobo honrado, decente e ético, porqué causa tanto pánico mirar ó pasado máis recente, mesmo, a moitos aspectos do presente; porqué ten que ser a partir de hoxe; ¿que crimes tan terribles agacha o onte que fai que os nosos políticos fuxan del nun cómplice colectivo estado de pánico case violento?

Houbo quen lle chamou “lei de rexeneración democrática”, as intencións, quizais sexan esas. ¿Os resultados?, o tempo nolo dera. O tempo, ese único, que unha vez perdido xa nunca se pode recuperar; ei-lo problema desta lei de transparencia, forxada nos amañes de sempre, e forzada a non poder mirar ao onte, allea as ansias de xustiza, sentenciada a ser unha simple advertencia, subordinada ao pasado máis inmediato, extensión natural da nosa propia existencia. Nada nas entrañas dun dos máis grandes fraudes que arrastra a nosa cultura: a infiltración nas nosas crenzas e valores de que poidan haber un antes e un despois sen rendemento de contas no medio; ou sexa, a proclamación da victoria da cultura dos feitos consumados. Confirmación, esta, do fraude do borrón e conta nova. O borrón e conta nova é o triunfo da corrupción; é un acto de covardía arroupado con aires de prudente sensatez e sabedoría para disimular a terrible impotencia que arrastra o seu verdadeiro significado.

Están de festa os caciques espoliadores destructores do país, celebrando a súa impunidade. Prescritos os seus viles crimes, atoparon a maneira de comprar a paz sen pagar por ela o correcto prezo: o da xustiza. Pero que saiban quen non hai, nunca houbo, paz sen xustiza, pretender o contrario e un vulgar sicarismo apuntando ao futuro.

Quen poderá obxectar restituírlle aos seus lexítimos propietarios – os cidadáns, os contribuíntes - todo canto foi apropiado indebidamente: tódolos agasallos do clientelismo; tódalas parcelas nos polígonos industriais en terreos expropiados por dous patacóns para despois venderllos aos amigotes especuladores mentres as empresas se van instalar fóra do país, promovendo aínda máis desemprego nun país xa desanaquizado pola precariedade e a rapina; quen poderá obxectar a baldeirar os postos de servicio público –algúns con múltiples soldos - que foron ocupados no criminal descaro do nepotismo. Podemos argumentar que corrixir eses desfeitos vai traer dor a moitas familias, pero antes de caer na idiotez disfrazada de compaixón, teñamos en conta do que se trata: nada menos que de rescatar a Galicia das gadoupas da insaciable pantera que arrastra, o pouco que dela queda, polos vieiros da destrucción. Para extirpar un tumor hai que cortar; non hai outra maneira. E o que é cortar, sempre é mellor facelo con orde, con calma, con precisión, e sobretodo, con xustiza.

Xa ten nomes grandes: “lei de rexeneración democrática”, o Presidente da Xunta, Pérez Touriño; “garantía de honestidade...vai pór fin á opacidade clientelar", o Conselleiro da Presidencia, José Luís Méndez Romeu; ou sexa, borrón e conta nova. De restituír o indebidamente apropiado, nin palabra; nin un, nin o outro.

A falta de poderes retroactivos é un renunciar á xustiza. A xustiza é un imperativo moral, elemento irrenunciable. Esta lei é, polo tanto, un fraude, un engano; un máis.

Cando o mundo aínda era grande

Xa vai chegando o verán, para algúns, entre eles eu; para os que non poden volver xa sempre é inverno. O verán da diáspora non ten día designado para o seu comezo, comeza o día da chegada, o día en que, for fin, vivimos a ilusión de ser veciños das nosas aldeas e das nosas parroquias, os que aínda somos, ou soñamos que aínda somos. Coma pombas asumidas no referente do seu pombal, así imos nós –polo menos eu-, á procura do reencontro con vellos motivos para seguir soñando. Volvemos á adega da adolescencia, referente insubstituíble da propia esencia, firme resposta afirmativa á milenaria recorrente e ineludible pregunta; a miña chámase O Zapatal.

A labrega, muiñeira e troiteira aldea do Zapatal está na Parroquia de Santa Mariña de Xuño - seus pés refrescados polas vigorosas augas do Atlántico, súa cabeza reclinada na fiable faldra do Barbanza-, no Concello do Porto do Son. En tempos nin tan pretéritos nela podiamos resumir o mundo, sen medo a falsearlle o significado ou minguarlle o seu meridiano, pois esta era portadora de vida en tantas cantas maneiras como definila queiramos.

Perfectamente conectada co resto do mundo por tres camiños da pé -dous deles hoxe desaparecidos-, pasais de pedra, milenarios, en dous puntos estratéxicos do río, e unha corredoira que se fai catro en catro que se asumen nunha, bifurcándose e axuntándose xusto fronte ao portal da nosa casa -que así chamamos á casa paterna-, unindo a aldea cunha espontaneidade natural milenaria, obviando a ausencia de deseños pensados e consciente dos atallos, espida de artificios, á medida do gando, dos eixes dos carros, e da xente. Nalgúns tramos sosegada polas sombras das parras varias veces bisavoas, debuxando xeometrías lineais, interlineais, intercaladas, e tamén triangulares, como se foran feitas para carga co físico e coa alma, no atallar da chegada. Corredoiras vivas, vieiros do metafísico, devanceiras adegas dos asubíos dos eixes, dos arrecendos do madurar das uvas, e das tertulias dos veciños, marcadas as súas pedras polas chatolas dos zocos de xeracións inmemoriais, testemuños esquecidos doutras verdades. Corredoiras sacras, con designacións tan nobres como O Camiño Real ou A Corredoira da Misa, por onde se carga -cargaba- cos veciños na súa última viaxe, sen reparos de lameiras ou silveiras, camiño de cemiterio. Arestora, no silencio dos súes asfaltos no verán irrompen os funguidos dos coches viaxatas dalgúns turistas, ou os dos veciños feitos turistas, ou, tamén, dos que chegamos guiados polos sons de voces familiares e aínda atopamos motivos transcendentes para albergar alí a alma, ao abeiro e sosego das lembranzas, no abrazo do tempo, na presenza do pluscuamperfecto. Esquecidas dos brincos e berros dos rapaciños xogando nas noites de luar, cando o mundo aínda era grande, xa non levan nin traen, perdidas no camiño a ningures. Corredoiras de aldea, sepulcro de lendas, desterro da Santa Compaña, invento do punto final.

Na miña aldea dábase de todo: froitas gando e colleitas, tiña os súes días designados para as matanzas e para as mallas. E non hai tantos anos que ata se daba a xente, dabondo para enchela a ela de vida e aínda agasallar a outras terras cos tristes e nobres sorrisos de ánimas desterradas. Na súa época de gloria tivo tres casas e vinte e catro veciños; eu fun un deles -que traballo me custa poñelo no pretérito do meu futuro. Agora -e como xa mo teñen relembrado-, grazas ao progreso que trouxo a emigración xa non ten miseria... Nin matanzas nin mallas nin colleitas, nin sequera rapaciños chapuzando nas lameiras. As casas vellas foron reformadas, e engadíronselle tres novas. Xa van seis casas, e señoras casas que son. Seis casas e nin un veciño... Alí nados aínda quedamos un bo puñado. Algúns xa nin sequera se lembran que alí naceron; outros... canto mellor non sería, ¡para todos!, se por fin o esqueceran. E aínda quedamos os que, para mellor o parar peor, non somos quen de esquecelo e vivimos na escravitude da arela do seu encanto; somos os que aínda levamos “¡a bosta! das vacas nos zapatos” -como, tamén, xa mo teñen recordado. Ás veces, no verán aínda nos xuntamos uns poucos, abondos para disfrazala de vida e darlle a aparencia de que aínda ten veciños, pero ela resístese a pestanexar, asumida na indiferenza da morte, allea ao noso chegar.

Anticipando a futilidade da boa saúde perante a ausencia da súa xente, a aldea do Zapatal deixou, pouco a pouco, de ser labrega. As leiras fóronse apagando, aos poucos, ao paso do goteo da emigración e dos reclamos do cemiterio. Os muíños deixaron de moer, ¡de súpeto! ¿As hortas...? As hortas aínda resisten; os vellos fruitais, alimentados polas lembranzas da man agarimosa dos avós, agardando polos herdeiros dos que os enxertaron, alfombra o chan coas súas follas e froitas, debuxando recendos de cores de benvidos. E o río, ¡lendario río Sieira!, referente universal da parroquia de Xuño, capitulou, víctima do degoiro do furto das súas fontes, deixou de ser troiteiro, cedeulle o referente parroquial ás praias das Furnas. Máis adecuadas, estas, para tales honores en tempos viaxatas de pasaxeiros indiferentes.