O abando da lingua

Continua os gritos de alarma perante o abando da lingua. ¡A morte!, presaxian algúns. Créollo. É máis, teño probas irrefutables: na miña aldea do Zapatal, parroquia de Santa Mariña de Xuño, concello do Porto do Son, por máis decretazo que lle manguen, xa non a fala ninguén; en Nova Jersey, Nova York, e Miami, cada día uns poucos máis. Segundo os xornais do país, en Madrid xa se fala máis ca en toda a provincia de Ourense, Barcelona seica xa superan a Lugo, Tenerife xa anda por aí polos niveis de Vilagarcia, e nas Palmas xa hai tantos galego falantes coma en toda a Costa da Morte. Non sei arestora como andará de saúde o galego de terras vizcaínas; tenme dito meu pai que na súa mocidade por alá por Pasaxes se falaba a cacheo, para xa despois dunha longa pausaba, envorcarse sobre a baralla soliloqueando “daquela, o raro era atopar un mariñeiro que non falara ghallegho...”. Xa vedes, a morte é poliédrica, a das xentes, a das falas, a de todo canto vida tiver, tamén poliédrica. Dos moitos rostros da Santa Compaña que axexa á nosa fala, hai un, alomenos un, que coñezo intimamente. Véxoo tódolos días, nos lugares máis públicos e nos lugares máis íntimos; non se zafa nin o espello.

Xa vai para un par de anos que coñecín a José María, un dos últimos en abandonala. Sospeito que el aínda non o sabe. ¡Xa se enteirará! José María é un mozo duns vinte e poucos anos, ven de Carnota, un dos moitos lugares de Galicia onde cada día se fala menos galego, e non porque as rúas, vilas e aldeas, estean cheas de xente falando noutras falas. Non..., non é o castelán o que está a guindar ó galego fóra das vilas e aldeas da Costa da Morte. Esas doenzas só bule aló nos vezos da dinámica urbana. ¡Oh!..., se ese for o problema, que fácil a tiñamos. Hai inimigos moito máis formidables e destructivos ca presencia doutras falas. José María estaba cun primo da súa idade, fillo de emigrantes, de vello, que viña visitar a un dos meus fillos, tamén mozos, e tamén nados na emigración. A miña muller preguntoulle que cómo era que decidira virse para aquí (Nova Jersey). Fixo unha pausa reflexión que non se corresponde a súa idade e soltou aquel inesquecible “veño... a ver se fago algo coa miña vida”, como se ós vinte e nada de anos xa estivera todo decidido, tódalas sortes botadas, tódalas fiestras dos galicianos destinos pechadas. Esta lacónica resposta, medio pregunta, case lamento, non ten nada de evasiva, de ambigua, é un tributo á claridade na súa forma máis manifesta, deses momentos diáfanos que non deixan nada por engadir. Facer algo coa vida.

José María fala un galego ¡mallado!, xorde da súa gorxa de forma natural elegante e puro. Indiferente, ¡por completo!, as interminables lerias da Rúa Tabernas, e a tódalas Mesas e Ligas habidas e por haber; afastado do fecundo dos falsos eruditas, adornado cos fortes son da gheada como lle corresponde a quen veu a luz por vez primeira fronte á ferida, pero inmortal, Costa da Morte. Si, José María, ó igual que eu cando rapaz, ó igual que todo o mundo rural e mariñeiro, existe nunha relación natural e espontánea coa fala; por ende e por iso, allea ás politiqueiradas.

Segundo os informes, o outro abandono da lingua –a outra cara da morte -, o máis anunciado, o que semella voluntario por ser premeditado, é máis prevalente nos sectores máis urbanos. Alí, ó carón dos institutos e universidades, das bibliotecas e normativas, xusto onde, en aparencia, debera ser máis fácil preservala. Parece unha contradicción. Non a é. ¡Que vai ser! Na triste realidade do noso país (de pleno emprego a patacón por hora, sometido a unha clase política de soldos millonarios e burlescos pluses cacicados), de haber un abandono premeditado da lingua (o de José María non foi, nin o da aldea do Zapatal) é coherente que sexa ó carón das universidades, promovido polos máis informados, os máis conscientes da fútil realidade socioeconómica, os que mellor coñecen e menos esperan dun país escarallado, sepultado debaixo das nádegas da cocaína, dos botellóns, e da putería, incapaz de ceibarse dos cabestros do nepotismo e das redes da endogamia, cunha clase política sen tradición de servicio civil, sen arraigo no mundo empresarial, desconectada do mundo das solucións, herdeira dos anacronismos dos interminables circunloquios académicos afastados do mundo do tanxible. Gobernar non é un exercicio de teoría limitado ós planos hipotéticos. Os problemas existen na realidade verificable; as solucións, polo de agora, simples abstraccións teóricas das tertulias e lerias da Constantinopla dos nosos claustros e das farras do día de aquí ou do día de aló mentres as nosas empresas andan fuxidas, instalando en calquera lugar, agás en Galicia, e un estado demográfico anunciando a gritos o finar dun país. A ausencia dunha clase política con raíces no pragmatismo da industria productiva, forxada e probada nos eidos das iniciativas privadas, capaz de sacudir ó país, de encamiñalo nos vieiros do progreso, de abrilo ás posibilidades, de acabar co colocadismo, de borrar (polos medios que fosen necesarios) da mesma existencia á endogamia, ó caciquismo traidor e ós seus ladrillo/narco-aliados, e, para sempre, desaloxar dos beizos da mocidade a terrible pregunta exclamación lamento derrota fracaso “a ver se fago algo coa miña vida”, é a raíz do problema do abandono da fala, de tódolos abandonos. O abandono da lingua non é un fenómeno social illado, é a última consecuencia das múltiples accións que conducen á destrucción da autoestima. Último refuxio da desesperación. É o recoñecemento da derrota irreversible. ¿Quen mellor cós universitarios saberán desa verdade? ¿Quen mellor cós universitarios saberá que para emigrar a Madrid, Barcelona, Canarias, Londres, ou Nova Jersey, o galego non é prioritario? Ei-lo miolo do problema.

Preguntádelle a José María canto non botara de menos non poder falar o glorioso galego mariñeiro da Casta da Morte cos amigos de toda a vida. Falalo con esa voz firme desafiante do nordés, adornado cos fortes sons da gheada, acompañado na interminable percusión das marusías. Pero non, a voz de José María xa non se suma á incomparable polifonía da Costa da Morte.