O abandono da lingua (IV)

Mal vai a cousa cando hai que comezar cunha aclaración. Comecemos cunha aclaración: non ha ser empresa menor atopar galegos que sintan o sincero e profundo aprecio que eu sinto por Portugal. E sinto unha repugnancia, moi particular, cando oio a algúns dos de nós dicir tolerías como “eu son tan holandés coma portugués”, e aínda outros tamaños disparates cortados polo mesmo santo patrón das vulgaridades. Eu non, eu sonche ben máis portugués ca holandés, e son máis portugués ca italiano, e son máis italiano ca francés, e son máis francés ca holandés; as afinidades non son alleas a escala, e todo, tamén elas, existe na realidade progresiva. E pois claro que uns pobos están máis cerca ca outros. Moi ben, e a partir desa afirmación, leña. Cando toca dar leña, toca dar leña. E na defensa do propio sempre toca dar leña. Unha máis: moitas veces pobre quen confunda unha total inegociable e inalienable defensa do de Nós con desprezo ó alleo. Agora si, alá imos ó conto.

No lio este do reintegracionismo, ou sexa, da entrega ou capitulación lingüística ó modelo portugués, alén dos motivos ou intencións - haberá de todo -, é prudente reclamar que calquera intento de acercamento ó portugués tamén teña en conta como os portugueses nos ven a Nós. É moito pedir preguntarnos qué significa para eles ese acercamento; qué pasos darían eles en dirección a Nós, ou camiñariamos sós. De camiñar nós sós, ¿recoñeceríanos alguén ó chegar a onde for que ese camiño levara? Ou máis importante aínda, ¿recoñeceriámonos a nós mesmos ó final desa travesía? ¿Seguirían indemnes os nosos referentes de país e pobo? Pois claro que non.

Antes de abraza-las fantasías recoñezámo-los riscos, notables riscos. Tan notables que arrastran a posibilidade de destruír a galeguidade como manifestación cultural singular e base unitaria do país. E entón, ¿é de xente sensata embarcase en algo tan arriscado como iso? ¿Tan grande é a promesa das recompensas que xustifica arriscar a propia existencia? Todos sabemos que non. E se todos sabemos que non, estamos forzados a preguntarnos qué forza pode motivar asumir riscos desa natureza, riscos que ameazan á propia existencia. Para min, as forzas máis poderosas da historia son, por este orde: o amor, o odio, a ignorancia, e a avaricia. Destas, só podo pensar en dúas capaces dos galicianos desvarío: o amor e mailo odio. Mais, o amor é prudente e paciente, non se quenta nin berrinchea, e soamente o arrisca todo cando non hai outra alternativa, e sempre nun ámbito de sacrificio persoal: mangarlla ós de máis non me parece que cualifique como sacrificio persoal. Entón, ¿será o odio?, despois de todo, o odio está confirmado como unha das dúas forzas máis destructivas en todo a historia; sendo a outra, pois claro, a ignorancia. E cando se mesturan as dúas, ¡que Deus nos apañe confesados! E, de se-lo odio, ¿odio a que? Pois claro, a España. E, nun ámbito galego, o odio a España só pode atopar o seu fecundo na máis torpe, ruín e vulgar das ignorancias.

Regresando á premisa: eu, que coñecín – e coñezo – portugueses, aínda estou a agarda do primeiro (sobriños políticos e cuñados incluídos) que amosara un mínimo de curiosidade por Galicia (Cultura). Todo o contrario, molestámoslle. Galicia, como ente cultural que reclama un patrimonio común, compartindo unhas herdanzas que eles reclaman en exclusiva, moléstalles, e moito. Foxen da posibilidade de dar por feito unhas herdanzas colectivas dun sistema lingüistico común coma se do demo se tratara. Ven nas orixes compartidas da fala unha ameaza a súa propia singularidade, unha falta de pureza orixinal, de autenticidade, de exclusividade. A orixe da lingua é un tabú, algo que hai que ocultar, borra da historia, ¡para sempre!, como fixeron en épocas ben recentes cos (case milenarios) apelidos portugueses (moi portugueses, por certo) que compartían letra por letra – ¡meus pobres!- cos españois (galegos incluídos).

Endexamais atoparedes nun libro de texto portugués (enténdase de uso oficial) unha referencia clara e significativa á orixe da lingua nunha terra chamada Galicia, da que xerminou Portugal. Para os portugueses, o galego medieval nunca existiu; para eles, o nome histórico da lingua é portugués antigo. Aceptan o termo “galego-portugués” no contexto de ser a variante ou dialecto da lingua portuguesa que se fala na “região enpanhola da Galiza”. Velaí a intención manifesta de diminuír a nosa condición de pobo; somos unha simple rexión española, tan pobre no identitario que non temos lingua de seu, ni sequera sabemos falar ben o español, e o que aínda é peor, falamos unha variante dunha lingua estranxeira. Que lle quede ben claro a tódolos namorados do reintegracionismo, nunca, endexamais, a lingua en Portugal ha ser chamada galego-portugués. E nunca, endexamais, a Galicia (ente social cultural singular) ha ser vista nun plano de igualdade.

Para a inmensa maioría dos portugueses, esto do galego-portugués é un invento dos españois, mesmo, unha conspiración, sen máis propósito ca minguárlle-la súa singularidade e rebaixárlle-la súa condición nacional. É ofensivo, intolerable, que alguén se refira polo nome histórico á fala. A lingua portuguesa (¡nunca! galego-portugués) é un fenómeno social autótono exclusivo da Lusitania, completamente alleo á Gallaecia. E a Galicia histórica é unha españolada (enténdase no significado portugués da palabra). Non hai unha enciclopedia portuguesa que faga unha simple referencia ó galego-portugués como base común das dúas falas. Ata as Cantigas de Santa María –tan indiscutiblemente en galego, e tan indiscutiblemente castelás, nas que Portugal non ten nin arte nin parte - as presentan como patrimonio exclusivo da lingua e cultura portuguesa. Nin sequera o propio da lingua galega pode ser compartido. Se non fan de Afonso X o Sabio cidadán do Algarve é porque aínda non perderon por completo o sentido do ridículo. Si, hai algunhas referencias nos textos portugueses a nosa fala: “chámanlle oficialmente galego ao dialecto do português que se fala na região epanhola da Galiza”. Velaí o reintegracionismo. Portugal non está preparado para un tratado lingüistico, xa que o referente principal da cultura portuguesa aínda non é a Cultural Portuguesa; seguen sendo o anti-España. ¿É iso o que queremos para Galicia?, definirnos en base á inseguridade, á inferioridade, ó que non somos. ¿Tan pouco valoramos o que, si, verdadeiramente somos? ¿Non será iso (o que somos) suficiente para afirmarnos como cultura e como pobo?

Non é necesario quentarse, nin especular sobre o dito, abonde con pasearse por un par de enciclopedias do país veciño; a ver cantos regresades da viaxe coa bandeira do reintegracionismo izada. A ver cantas escolas portuguesas falan con xustiza histórica das orixes da fala.

Portugal nunca aceptaría un tratado lingüistico (enténdase como tratado: igualdade, veracidade histórica, e denominación correcta). ¡Nunca! E entón, pregúntome eu: ¿Que tería de miña unha lingua unificada con claras pautas de claudicación da galeguidade, de renuncia á singularidade cultural galega, afasta das voces dos meus pais e meus avós, de todo o indemne, de todo o máis prezado, do irrenunciable? Aprender palabras que non son miñas, formas que me son alleas, modos que non me sentan, e como recompensa, renunciar a ser galego. E, si, tamén eu oín falar do Tratado da Unión Lingüística Neerlandesa. E, non, non serve de referente.

Para min esta é unha marcha de cegos guiados por cegos camiño de ningures. Ou quizais aínda peor, camiño do inferno das boas intencións. Eu penso, no, ¡sei! que Galicia (o meu país) é moito máis ca un vertedoiro de refugallos da cultura e lingua portuguesas. Somos un vello país, plenamente definido, co inalienable dereito a chamarlle a nosa fala: galego, a falalo como cando e onde nos pete. Hoxe, maña, e sempre. O nome da fala é moito máis ca un símbolo; é unha identidade. Témolo dereito indelegable, inalienable, e irrenunciable, a chamarlle polo seu nome: galego. O reintegracionismo, en conclusión, é unha baixada de pantalóns. Chegado o momento da verdade, a lingua é do pobo, e o pobo galego temos unha lingua de seu, unha maneira de falala, de entendela, e sobre todo, de sentila.

Hai unha expresión típica destas partes (non traduce ben, pero abrangue sutilmente o espírito da cuestión): “Se ó valor de todo iso lle engadimos $1,50, nalgúns sitios aínda dá para mercar un café”. Iso resume o que eu valoro o reintegracionismo e mailos outros falsos eruditismos.